Ένας και πλέον αιώνας ενασχόλησης με τη σηροτροφία -την παραγωγή μεταξωτών-, μια οικογενειακή υπόθεση, τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του ’60, όπου σχεδόν όλες οι οικογένειες στο Σουφλί ασχολούνταν με την εκτροφή μεταξοσκώληκα. Σήμερα, υπάρχουν 20 παραγωγοί, δυο βιοτεχνίες και τρεις οικοτεχνίες. Και τρία μουσεία αναδεικνύοντας την πλούσια παράδοση της περιοχής στη μεταξουργία.
Ρεπορτάζ: Ντέπυ Χιωτοπούλου (hiotopoulou@gmail.com)
Ταξιδεύουμε στο βορειοανατολικό άκρο της Ελλάδας, στον νομό Έβρου και επισκεπτόμαστε το Σουφλί, κωμόπολη που απέχει 67 χλμ. από την Αλεξανδρούπολη, 29 χλμ. από το Διδυμότειχο και 47 χλμ. από την Ορεστιάδα.
Αποτελεί έδρα του Δήμου Σουφλίου και έχει βαθιά ιστορία, όπου η ανάπτυξή της από τον 19ο αιώνα -το 1870- οφείλεται στη σηροτροφία, που υπήρξε ο οικονομικός πνεύμονας της περιοχής για πάνω από έναν αιώνα. Το Σουφλί μετατρέπεται σε ένα ακμαίο αστικό κέντρο, στα τέλη του 19ου αιώνα ξεκινά και η μεταξοπαραγωγή, ενώ στις αρχές του 20ου ιδρύθηκαν τα εργοστάσια επεξεργασίας μετάξης, των αδελφών Αζαρία και Πάπο (1903) που απασχολούσε περίπου 150 άτομα, των αδελφών Μποχώρ και Ελιέζερ Τζίβρε (1920) -Εβραίοι έμποροι κουκουλιών από το Διδυμότειχο-, του Π. Χατζησάββα, ενώ στη συνέχεια προστέθηκε και το εργοστάσιο Τσιακίρη (1954) που λειτουργεί ως σήμερα και το κρατικό εργοστάσιο (1967) που δεν λειτουργεί.
Μέχρι τη δεκαετία του ’60, η σηροτροφία στο Σουφλί, ήταν… οικογενειακή υπόθεση. Ουσιαστικά, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (σ.σ. έληξε το 1945) η παραγωγή μεταξωτών μειώθηκε σημαντικά, λόγω της μεγάλης αύξησης στην παραγωγή συνθετικών. Στις μέρες μας είναι πλέον πολύ περιορισμένη. Λειτουργούν δυο βιοτεχνίες και τρεις οικοτεχνίες, δραστηριοποιούνται 20 παραγωγοί στην επαρχία Σουφλίου και 30 στο σύνολο στον νομό Έβρου.
Δεν αρκεί η παραγωγή κουκουλιών
Η διαδικασία της παραγωγής του μεταξιού χωρίζεται σε δυο φάσεις:
α. την αγροτική – σηροτροφία με την καλλιέργεια της μουριάς και την εκτροφή του μεταξωσκώληκα στις τέσσερις ηλικίες του και
β. την οικιακή ή βιοτεχνική – βιομηχανική φάση της μεταξουργίας με τη μετατροπή του κουκουλιού σε νήμα και σε ύφασμα.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο κ. Τσιακίρης, η παραγωγή των κουκουλιών δεν αρκεί για την ντόπια κατανάλωση, με αποτέλεσμα να εισάγουν την πρώτη ύλη, δηλαδή τα φύλλα μουριάς, κατά 90% από Κίνα και το υπόλοιπο 10% από χώρες της Νοτίου Αμερικής.
«Το 60% της ποσότητας δεν αρκεί από τη δική μας παραγωγή και προέρχεται από νήματα που εισάγουμε. Το 40% είναι από νήματα ντόπιας παραγωγής» δηλώνει στο GRTimes.gr ο Γιώργος Τσιακίρης μεταξοπαραγωγός τέταρτης γενιάς.
Ο ίδιος επικεφαλής της ομώνυμης βιοτεχνίας -μιας από τις δυο που εξακολουθούν να λειτουργούν στο Σουφλί-, μας ενημερώνει ότι στις μέρες μας η παραγωγή χλωρών κουκουλιών ανέρχεται σε 10 τόνους ετησίως, ενώ σ’ ότι αφορά το μεταξωτό ύφασμα κυμαίνεται στα 150.000 μέτρα ετησίως.
Το 1908, όταν αναπτυσσόταν η σηροτροφία στο Σουφλί, η παραγωγή κουκουλιών ανερχόταν σε 800 τόνους, και το 1993 σε 5 τόνους.
Σ’ ότι αφορά τους εργαζόμενους, τα χρόνια της μεγάλης ανάπτυξης απασχολούνταν περίπου 500 άτομα, εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν γυναίκες και, κυρίως, κορίτσια 11 – 16 ετών. Οι εργάτριες έπαιρναν 18-35 δραχμές μεροκάματο και οι εργάτες 40-50 δραχμές.
Η υποβάθμιση του μεταξιού και η μείωση της τιμής
Η ανακάλυψη της τεχνητής μεταξωτής ίνας, σε συνδυασμό με την εισαγωγή του εμπορίου του μεταξιού στο φορολογικό πλαίσιο της Ελλάδας οδήγησε στη μείωση της παραγωγής αλλά και της τιμής.
«Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η υποβάθμιση του μεταξιού και η μη ζήτησή του οδήγησαν στη μείωση της τιμής του, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ενδιαφέρον για την παραγωγή» δηλώνει ο κ. Τσιακίρης, ο οποίος είναι και πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων της Μετάξης «Η Χρυσαλλίδα» καθώς και αντιπρόεδρος της Ένωσης Επαγγελματιών Βιοτεχνών και Εμπόρων Σουφλίου και Περιφέρειας.
Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης (σ.σ. συνθήκη ειρήνης που έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας και υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου του 1923, από την Ελλάδα, την Τουρκία και άλλες χώρες που πολέμησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο), η Ανατολική Θράκη πέρασε στην κυριότητα του νεοσύστατου τουρκικού κράτους, με αποτέλεσμα, το Σουφλί με την ανακατανομή της γης να χάσει μια σημαντική έκταση 70.000 στρεμμάτων που ήταν γεμάτη από μωρεόδεντρα (μουριές) που αποτελούν την απαραίτητη τροφή του μεταξοσκώληκα.
Υπάρχει προοπτική για την παραγωγή μεταξιού;
Η βιοτεχνία της μεταξουργίας Τσιακίρη, η οποία βρίσκεται στο 3ο χλμ. Σουφλίου -Αλεξανδρούπολης, διαθέτει τον πληρέστερο μηχανολογικό εξοπλισμό στον χώρο της ελληνικής μεταξουργίας.
Το 30% της παραγωγής τους εξάγεται κυρίως στην Ευρώπη, το κεντρικό τους κατάστημα είναι στον κεντρικό δρόμο του Σουφλίου, ενώ σε κοντινή απόσταση λειτουργεί και το Μουσείο Τέχνης Μεταξιού.
Υπάρχει προοπτική να διασωθεί η παραγωγή του μεταξιού στο Σουφλί, ρωτήσαμε τον κ. Τσιακίρη. «Για εμάς, έχει πολύ μεγάλη σημασία να μην σταματήσει η παραγωγή. Να προχωράει και με νέους καλλιεργητές. Σ’ αυτό έχει βοηθήσει και η λειτουργία τριών τμημάτων ΙΕΚ, ήδη από πέρυσι, το μοναδικό στην Ευρώπη, για τη σηροτροφία και την παραγωγή μεταξιού» αναφέρει ο μεταξοπαραγωγός και πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων της Μετάξης «Η Χρυσαλλίδα» προσθέτοντας πως στα τρία τμήματα του ΙΕΚ συμμετέχουν 25 σπουδαστές.
Σ’ ότι αφορά τους 20 παραγωγούς που εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται στην παραγωγή μεταξιού, 3-4 είναι κάτω των 30 ετών – οι οποίοι σπουδάζουν και στο ΙΕΚ- ενώ οι υπόλοιποι είναι μεταξύ 30 – 55 ετών.
Πώς γίνεται το μετάξι;
Εννιά στάδια απαιτούνται για να φτάσει στα χέρια του καταναλωτή ένα μεταξωτό ύφασμα: από την εκκόλαψη, μέχρι την εκτροφή, το κλάδωμα – ξεκλάδωμα, την απόπνιξη, την αναπίνηση και στη συνέχεια την ύφανση, τη βαφή, το φινίρισμα, την τυποβαφή.
Ο μεταξοσκώληκας -το έντομο με τα τέσσερα στάδια του βιολογικού του κύκλου (αυγό ή μεταξόσπορος, κάμπια ή μεταξοσκώληκας, χρυσαλλίδα, πεταλούδα)- διανύει πέντε ηλικίες και τέσσερις ύπνους. Η μετάβαση σε κάθε ηλικία γίνεται με ύπνο, δηλαδή προσωρινή διακοπή λήψης τροφής.
Είναι η εκκόλαψη με το θηλυκό να γεννά 300 – 600 αυγά, τα οποία τοποθετούνται σε ειδικά πλαίσια μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους. Κάτω από τις απαραίτητες συνθήκες θερμοκρασίας, φωτισμού, αερισμού και σχετικής υγρασίας, που ελέγχονται σχολαστικά, γίνεται η επώαση.
Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα (σηροτροφία), όπως επισημαίνει ο κ. Τσιακίρης, είναι το πιο επώδυνο στάδιο επί του συνόλου. Όλη η διάρκεια της εκτροφής περιλαμβάνει 5 ηλικίες και 4 ύπνους. Η εκτροφή στα σπίτια ή σε βιομηχανικές μονάδες γίνεται σε μεγάλες οριζόντιες επιφάνειες (κρεβάτια).
Ο χώρος που απαιτείται για ένα κουτί μεταξόσπορου (20.000 αυγά) είναι περίπου 30 τετραγωνικά μέτρα. Ο μεταξοσκώληκας εκτρέφεται σε περιβάλλον με θερμοκρασία 22 έως 25 βαθμούς Κελσίου, υγρασία 85% περίπου, καλό αερισμό και λίγο φωτισμό.
Μοναδική τροφή για τον μεταξοσκώληκα είναι τα μουρόφυλλα. Αυτά περιέχουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, καθώς και το νερό που χρειάζονται οι μεταξοσκώληκες.
Την τέταρτη ηλικία, οι Σουφλιώτες την έλεγαν πατηρντούδι (μικρό πανηγύρι) και είχε διάρκεια 5,5 μέρες, ενώ την πέμπτη ηλικία την αποκαλούσαν πατηρντί (πανηγύρι) και διαρκεί 8-9 μέρες.
Ακολουθεί το κλάδωμα, το στάδιο που τα σκουλήκια θα πλέξουν το κουκούλι. Την 8η ημέρα της 5ης ηλικίας οι μεταξοσκώληκες παύουν να τρώνε, γίνονται διαφανείς, μικραίνουν και μετά από διάφορες κινήσεις, τα κουκούλια θέλουν κλάδωμα. Στη συνέχεια, το ξεκλάδωμα, εργασία που διαρκεί 2-3 μέρες και γίνεται η συγκομιδή των κουκουλιών πάνω από τα κλαδιά.
Επτά μέρες μετά το ξεκλάδωμα, γίνεται η απόπνιξη (ψήσιμο), δηλαδή οι χρυσαλλίδες θανατώνονται, γιατί διαφορετικά οι πεταλούδες τρυπούν τα κουκούλια και βγαίνουν στο περιβάλλον, χαλώντας έτσι την συνέχεια της κλωστής.
Ακολουθεί η αναπήνιση, το ξετύλιγμα της κλωστής του κουκουλιού, και τυλίγεται σε ανέμες. Από τα καλά κουκούλια προέρχεται το αναλυτό μετάξι ενώ τα σκάρτα γνέθονται, γίνονται κλωστή στο χέρι όπως το βαμβάκι και το λινάρι.
Στη συνέχεια, γίνεται η προετοιμασία του νήματος για να περάσει στην ύφανση, η οποία ήταν σχεδόν αποκλειστικά δουλειά των γυναικών. Για να υφάνει περίπου 2,5 μέτρα μεταξωτό ύφασμα, η υφάντρια έπρεπε να εργαστεί 7-8 ώρες.
Ακολουθεί η βαφή όπου οι διαδικασίες γίνονται είτε στο μεταξωτό νήμα είτε στο μεταξωτό ύφασμα και περιλαμβάνουν τα εξής στάδια: αποκολλάρισμα, πλύσιμο, λεύκανση, βάψιμο και φινίρισμα. Με το φινίρισμα σταθεροποιούνται τόσο τα χρώματα, όσο και οι διαστάσεις του υφάσματος.
Τέλος, στο τυποβαφείο, με τη μέθοδο της μεταξοτυπίας, γίνεται το τύπωμα του σχεδίου πάνω στο ύφασμα, που έχει ήδη βαφεί στο χρώμα του φόντου.
Τα μουσεία
Από το 2008, στον κεντρικό δρόμο του Σουφλίου (οδός Βας. Γεωργίου) λειτουργεί το Μουσείο Τέχνης Μεταξιού, που ανήκει στην οικογένεια Τσιακίρη.
Στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο του 1886 και λειτουργεί με σκοπό να αναδείξει και να διασώσει την πλούσια παράδοση της περιοχής στη μεταξουργία. Παράλληλα, ο επισκέπτης θα μυηθεί στα στάδια παραγωγής του μεταξιού από τα μηχανήματα που εκτίθενται όπως η αναπήνιση (το ξετύλιγμα της κλωστής του κουκουλιού), η επεξεργασία του νήματος, η ύφανση κλπ.
Τα εκθέματα συμπληρώνονται με βίντεο που προβάλλουν όλα τα στάδια, από την εκτροφή του μεταξοσκώληκα μέχρι το τελικό προϊόν (τηλ. 25540 22371, ώρες λειτουργίας καθημερινά 10.00 – 20.00, είσοδος ελεύθερη).
Το δεύτερο Μουσείο Μετάξης που λειτουργεί στο Σουφλί, ανήκει στο Δίκτυο Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) και στεγάζεται στο αρχοντικό Κουρτίδη, του 1833. Ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης (1870 – 1944) ήταν γιατρός, λόγιος και πολιτικός, το δε αρχοντικό όπου έζησε, είναι χαρακτηρισμένο ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το υπουργείο Πολιτισμού το 1994. Το αρχοντικό δωρίστηκε από την Μαρία Κουρτίδη Πάστρα, κόρη του ιδιοκτήτη, προκειμένου να στεγάσει μουσείο αφιερωμένο στο μετάξι.
Στο ισόγειο του κουκουλόσπιτου υπάρχουν φωτογραφίες και αρχειακό υλικό του Κ. Κουρτίδη και τρεις προβολές αφηγούνται την ιστορία του μεταξιού. Στον όροφο, η κυρίως έκθεση καταγράφει τις φάσεις και τα στάδια της προβιομηχανικής σηροτροφίας και μεταξουργίας, σε συνδυασμό με αυθεντικά αντικείμενα. Προβάλλεται βίντεο με τα στάδια παραγωγής μεταξιού, εκτίθενται σουφλιώτικες φορεσιές αλλά και εντυπωσιακά κουστούμια κινεζικής όπερας (τηλ. 25540 23700, ώρες λειτουργίας 10.00 – 18.00, εκτός Τρίτης, είσοδος 4 ευρώ, μειωμένη 2 ευρώ).
Επίσης, το Λαογραφικό Μουσείο «Τα Γνάφαλα» της συλλογής της οικογένειας Μπουρουλίτη στεγάζεται σε κουκουλόσπιτο του 1897 και εκθέτει αξιόλογη συλλογή παλιών αντικειμένων. Στον όροφο του μουσείου φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (τηλ. 25540 24162, ώρες λειτουργίας καθημερινά 11.00 – 15.00, είσοδος δωρεάν).
Σ’ ότι αφορά τα κουκουλόσπιτα χτισμένα με ξύλο, πέτρα, τούβλα, χαρακτηρίζουν την αρχιτεκτονική του Σουφλίου. Οι έμποροι και οι εύπορες οικογένειες διέθεταν κουκουλόσπιτα (περίπου 500 τ.μ.) – τα μπιτζικλίκια- που κάλυπταν τις ανάγκες της σηροτροφίας. Στο κουκουλόσπιτο Μπρίκα στεγάζεται το Δημοτικό Ιστορικό Μουσείο, το οποίο λειτουργεί μόνο κατόπιν συνεννόησης με το Δήμο Σουφλίου.
«Καλύτερο Τουριστικό Χωριό του Κόσμου»
Εκτός από την ιστορία του Σουφλίου σχετικά με την παραγωγή μεταξιού, αξίζει να αναφέρουμε τη διάκριση που κατάφερε να αποσπάσει και ήδη από τον Δεκέμβριο του 2021, το Σουφλί έχει καταφέρει να κατοχυρώσει το σήμα ενός από τα «Καλύτερα Τουριστικά Χωριά του Κόσμου» (Best Tourism Village).
Μια διάκριση ανάμεσα σε περισσότερες από 170 συμμετοχές από 75 χώρες του κόσμου, χαρίζοντας στον Δήμο Σουφλίου παγκόσμια καταξίωση!
Να σημειώσουμε ότι η «πόλη του μεταξιού» διαθέτει και έναν παραδοσιακό ξενώνα που στεγάζεται στο κουκουλόσπιτο του Καλέση, χτισμένο το 1850. Είναι χαρακτηρισμένο ως Μνημείο – Έργο Τέχνης από το υπουργείο Πολιτισμού το 1986, και διαθέτει 11 δωμάτια και καφέ με πολύ όμορφο κήπο!
https://www.grtimes.gr/ellada/soyfli-ta-diasima-metaxota-i-paragogi-kai-i
